Mülteci girişimciliği: Suriyeli mültecilerin iş piyasalarına etkileri ve iş ağları

Abstract

Bu araştırmada, mülteci girişimciliği süreci ve iş ağlarının bu süreçteki rolünün ortaya konulması hedeflenmiştir. Bu kapsamda, yazında mevcut çalışmalar incelenmiş, Türkiye’deki Suriyeli Mültecilerden (SM) ücret karşılığı çalışanlar, girişimci davranışta bulunarak şirket kuranlar (SMG), Suriye’ye geri dönenler, kriz sürecinde Suriye’yi terk etmeyip kalanlar ile Türk işverenler ve çalışanlar olmak üzere 6 farklı gruptan toplam 168 kişi ile yüzyüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Mülteciler ve göçmenler arasında girişimcilik bağlamındaki farkların tespiti, bu araştırmanın temel bulgularından biridir. Türkiye’deki SM’ler, 2011 yılından itibaren geçen on yıla karşın yeterli seviyede girişimci davranış gösterememişlerdir ve SM işletme kurulumları 2016 yılından itibaren sürekli azalış trendindedir. Girişimciliğin önemli göstergelerinden olan şirket kurulum oranının, SM’lerde nüfus bazında, ev sahibi Türk toplumundan 3 kez, diğer (uluslar arası) göçmenlerden 35 kez daha düşük seviyede olduğu tespit edilmiştir. Toplumlar arası uyum, ancak mültecilerin yerel iş piyasalarına etkin bir şekilde entegrasyonu ile gerçekleşebilecektir. SMG’lerin yerel ağlara ve iş piyasalarına entegre olamadan, kendi etnik ağları ile sınırlanmaları, kapalı ve etnik bir (niş) pazar oluşturmalarına yol açmaktadır. Ülkemizde kısmen yaşanmakta olan bu durum her iki toplum için de büyük bir risk unsurudur. Bu kapsamda, ağlardaki yapısal boşlukların aşılmasını sağlayacak ilişkilerin güçlendirilmesi, topluluklar arası etkileşimi artıran, aracılık/köprü rollerine sahip aktörlerin desteklenmesi önem kazanmıştır. SMG iş ağlarının boylamsal gelişimlerinin açıklanmasına yönelik, Dinamik Ego Ağları yaklaşımıyla yapılan analizler sonucunda; SMG’lerin 28 farklı aktörle kurdukları bağ miktarının, üç safhadan oluşan girişimcilik sürecinin başlangıcı olan hazırlık aşamasında %14, ikinci safha olan firma kuruluşu aşamasında %29, son safha olan idame aşamasında ise %57 oranında olacak şekilde dağıldığı, şirketlerin aktörlerle ilişki miktarı ve ihtiyacının zamana paralel olarak idame aşamasına doğru sürekli bir artış gösterdiği, katılımcı SMG işletmelerinin müşterileri ve iş gücünün çoğunluğunun (%85) Suriye etnik ağlarında yer almasına karşın, yerel ağların SMG şirketlerinin, kuruluşlarında, belediye/kamu otoriteleriyle idari/hukukî/malî ilişkilerinin düzenlenmesinde önemli rol oynadığı, mesleki eğitim, mesleki/teknik/mali/hukuki bilgileri ve işletmelerindeki ürün/teçhizatı dörtte üç oranında yerel ağlardan temin ettikleri tespit edilmiştir. Ayrıca, SMG işletmelerinin yerel ağlardaki aktörlerle %49, kendi etnik ağlarıyla %47, diğer etnik ağlarla %3 oranında dengeli bir ilişkiler ağı geliştirerek piyasada tutunmayı başardıkları, söz konusu ilişkilerin %47 oranında bağlayıcı, %20 oranında köprü kuran, %33 oranında ise bağlantı kuran sosyal sermaye niteliğinde olduğu tespit edilmiştir. Etnisite-uyum-aidiyet kapsamında yapılan analizde ise SMG’lerin (%79) Türk kültürüne, girişimci olmayan diğer gruplara (%75) oranla daha yüksek seviyede bir uyum sağladıkları görülmüştür. Ev sahibi toplumla çok sayıda bağlantı ve köprü kuran SMG’lerin, yüksek uyum, eğitim seviyeleri, sosyal kaynaşmayı hızlandırıcı ve girişimci davranışta bulunmayan diğer SM’lere model olacak niteliktedir. The entrepreneurship process and the roles of the actors available at refugee entrepreneur’s job networks are put forth in this research. To that end, related literature has been surveyed, semi structured interviews were administered to 168 persons in total composed of six groups; Syrian Refugee Entrepreneurs (SRE), SR Employees, SRs returned to Syria, Syrians not leaving Syria, Turkish Employers and Employees. Determining the differences between refugees and migrants is one of the main findings of our research. Despite their 10th anniversary since the start of the Syrian conflict in 2011, SRs still could not reach a satisfactory level of entrepreneurship and SR startups are in a steady downtrend since 2016. The number of SR startups based on the population of their community, which is a strong indicator of entrepreneurship is 3 times less than the host country population and 35 times less than migrants. Social cohesion can solely be achieved through host market integration of SRs. Otherwise, confinement in their own ethnic networks results in closed ethnic niche markets which is the biggest threat ahead of their integration to host country . Through Dynamic Ego Network analysis, it is found that the ratio of SRE’s ties is 14% at the first phase (conception) of the entrepreneurship, 29% at the second phase, (firm birth) finally, 57% at the persistence phase and the amount of relation with related actors has linearly increased by the time. Main findings also revealed that despite 85% of SR Startups’ customers and their labor force are from Syrian ethnic networks; local networks are playing a crucial role in regulation of SREs’ financial, administrative, legal relations with municipal, administrative authorities and providing 75% of their products, equipment, vocational/technical information as well. Additionally, 49% of SRE’s network ties belongs to local networks, 47% to their own ethnic networks and 3% to other ethnic groups while the distribution of ties in terms of social capital theory; is 47% bonding, 20% bridging, 33% linking social capital. According to ethnicity-cohesion-belonging analysis; SREs are found more compatible with Turkish culture (79%) than nonentrepreneur SRs (75%). It has been concluded that, successful SRE market integration is mainly due to their balancing of local and ethnic networks. SREs are also serving as role models to other refugees, through their high integration, education levels. It is thus, crucial to support the network actors bridging the structural gaps and enhancing the interactions among communities.