Türkiye'de yaşanan finansal kriz dönemlerinde uluslarası brüt sermaye hareketlerinin analizi

Abstract

Bu araştırmanın temel amacı, Türkiye’de 1998-2013 yılları arasında yaşanan ekonomik krizlerde, ödemeler dengesi finans hesabında yer alan sermaye akımlarının hareketlerini tespit ederek, bu hareketlere neden olan makroekonomik ve finansal dinamikleri incelemektir. Bu amaç doğrultusunda araştırmanın birinci bölümünde, küreselleşen dünyada finansal kriz kavramı ikinci bölümünde uluslararası sermaye akımları ve üçüncü bölümünde günümüz ekonomik konjonktüründe uluslararası sermaye akımlarının bölgesel hareketleri ve fonksiyonları teorik olarak incelenmiştir. Araştırmanın dördüncü bölümünde ise kriz ve sermaye arasındaki ilişkiyi konu alan teorik ve ampirik literatür taranarak araştırmanın yöntemi ve modelleri tanımlanmıştır. Araştırma sonucuna göre kriz dönemlerinde sermaye hareketleri normal dönemlere göre farklılaşmakta, özellikle yabancı yatırımcılar yerli yatırımcılara göre kriz dönemlerinde farklı yönde hareket etmektedir. 1998 ve 1999 yıllarında yaşanan krizler öncesinde yoğun miktarda yabancı sermayenin ülkeye giriş yaptığı, 2001 yılında yaşanan krizden önce ülkeden ayrılan yabancı yatırımcıların aynı yıl yaşanan ikinci kriz sonrasında yoğun bir şekilde Türkiye’ye geri dönmeye başladığı tespit edilmiştir. 2007 yılı sonunda ABD’de başlayan küresel krizden önce ülkeye yoğun bir şekilde giriş yapan yabancı sermaye akımlarının, kriz zirvedeyken ülkemizden aynı yoğunlukta ayrılmaya başladığı; yerli sermayenin, yabancıların boşalttığı yatırım alanlarını doldurduğu tespit edilmiştir. 1998-2013 yılları arasında Türkiye’de toplam 12 adet finansal kriz yaşandığı tahmin edilmiş olup, incelenen dönemde 2002, 2003 ve 2004 yılları arasında geçen 27 aylık dönem ile 2005, 2006 ve 2007 yılları arasında yaklaşık 15 aylık dönemde kriz yaşanmadığı görülmüştür. Krizsiz geçen birinci dönemde ödemeler dengesi net hata noksan kalemindeki muazzam orandaki artışın; kriz tespit edilmeyen ikinci dönemde ise ülkeye portföy türü yatırımlardaki ani sıçramanın önemli ölçüde etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Krizi açıklayan değişkenlerin (Borsa İstanbul 100 Endeksi, ekonomideki büyüme oranı, enflasyon oranı, reel faiz oranı, döviz kurları, döviz cinsinden para arzının gayri safi yurt içi hâsılaya oranı, döviz cinsinden para arzının Türk Lira’sına oranı, Rezervlerdeki değişimler, ihracatın ithalatı karşılama oranı ve Net hata noksan kalemi) hareketlerinin, EMP modeliyle tespit edilen kriz dönemlerinde (kriz öncesi, kriz zirvedeyken ve kriz sonrasında) farklılaştığı tespit edilmiştir. The main aim of this research is to identify the capital flows which are a part of the movements of capital flows in the financial account of current account balance during the crisis in Turkey between 1998 and 2013, and to investigate macroeconomic and financial dynamics causing the movements. With this purpose, in the first part of the research, the concept of financial crisis in globalizing world; in the second part, international capital flow; and in the third part, approaches of regional movement and functions of international capital flow in terms of modern-day economic conjuncture was investigated theoretically. In the fourth part of the research, the methods and models of the research were defined by reviewing the empirical and theoretical literature on the relationship between the crisis and capital. According to research results, the capital flow changes during crisis times, especially foreign investors act differently than domestic investors during those times. It is confirmed that before the crises in 1998 and 1999, a huge amount of foreign capital entered the country, and foreign investors who left the country before the first crisis in 2001, started to come back to Turkey after the second crisis in the same year. Foreign capital flow which enters the country intensely before the global crisis which started in the USA at the end of 2007, left the country when the crisis peaked, and domestic capital which was abroad previously seized the investment areas which were left by foreign investors. . Between 1998 and 2013, it is estimated that 12 financial crises were experienced in Turkey, and, it has been observed that no crises experienced between the 27-month-period during 2002, 2003, 2004 and 15-month-period during 2005, 2006, 2007. It is concluded that; the huge rise in net errors and omissions in the current account balance during the first period without crisis, and sudden leap in portfolio investments to the country in the second period in which crisis was not confirmed, were highly effective. It is determined that the movements of variances which explain crisis (Borsa Istanbul 100 Index, Growth rate of economy, inflation rate, real interest rate, exchange rate, ratio of money supply in terms of exchange rate to GDP, ratio of money supply in terms of exchange rate to Turkish Lira, changes in the reserves, export import coverage ratio, Net errors and omissions) differ in crisis periods (before crisis, peak of crisis, after crisis) which was confirmed by EMP model.