Ergenlerin ve ebeveynlerin gözünden ergenler için koruyucu ve risk faktörleri ve eğitim beklentileri

Abstract

Bu araştırmanın amacı, ebeveynlerin ve ergenlerin bakış açısından ergenler için risk ve koruyucu faktörlerin neler olduğunu ortaya konmasının yanı sıra ergenlerin okul yaşantıları ve eğitimlerine ilişkin beklentilerinin belirlenmesidir. Ergen ve ebeveynlerin davranışlarını ve düşüncelerini anlamlandırmak amacıyla açık ve tutarlı ifadelerin kullanılabileceği ve esnek bir şekilde ebeveyn ve ergen düşüncelerini belirlemek için nitel araştırma deseni kullanılmıştır. Çalışma grubunu, Ankara ilinde bir lisede eğitimine devam eden 10 öğrenci (5 kız, 5 erkek) ve 10 ebeveyn (5 kadın, 5 erkek) oluşturmaktadır. Araştırma verileri yüz yüze toplanmıştır. Veriler MAXQDA yazılımıyla analiz edilmiştir. Araştırma kapsamında elde edilen bulgular yedi ana temada toplanmıştır: (1) Genel yaşam deneyimi ve zorluklarla baş etme becerileri, (2) bireysel risk faktörleri, (3) çevresel risk faktörleri, (4) koruyucu faktörler, (5) eğitim beklentileri, (6) gelecek ve yetişkinlik yaşamına ilişkin beklentiler ve (7) ebeveyn görüşleri. Ergenlerin büyük bir bölümü yaşamlarını genel olarak “sıradan ama iyi” olarak tanımlarken, özellikle akademik yük, zaman yönetimi ve sınav stresi gibi faktörlerin yaşam doyumlarını olumsuz etkilediği görülmüştür. Bazı katılımcılar arkadaş ilişkilerinde sorunlar yaşadıklarını, okul ortamının yetersiz olduğunu ve stresle baş etmek için içe çekilme, aile desteği alma ya da görmezden gelme gibi stratejiler geliştirdiklerini ifade etmiştir. Bu durum, bireylerin hem uyum sağlayan (adaptif) hem de kaçınmacı başa çıkma eğilimleri arasında gidip geldiklerini ortaya koymuştur. Bireysel risk faktörleri arasında öne çıkan temalar; yüksek kaygı düzeyi, aşırı duygusallık, sinirlilik, hırs, aşırı uyum ve benmerkezli yaklaşım olarak belirlenmiştir. Bu özelliklerin bazıları ergenlerin psikolojik gelişim süreçlerine zarar verebilecek potansiyele sahip olup, öz düzenleme becerilerinin ve sosyal farkındalığın desteklenmesi gerekliliğini göstermektedir. Çevresel risk faktörleri ise sosyal medya, olumsuz arkadaş çevresi, okul ortamı ve fiziksel güvenlik kaygıları olarak belirlenmiştir. Sosyal medyanın sınır tanımayan yapısı ve akran etkisinin gücü, ergenlerin dışsal yönlendirmelere açık hale gelmesine neden olabilmektedir. Buna karşılık, koruyucu faktörler arasında en çok vurgulanan unsur aile desteğidir. Katılımcılar demokratik ve destekleyici ebeveyn tutumlarının yanı sıra, olumlu arkadaş çevresi, fiziksel-sportif etkinlikler ve sağlıklı rol modellerin koruyucu etkiler yarattığını ifade etmiştir. Eğitim beklentileri bağlamında, ailelerin çocuklarından yüksek akademik başarı, yurt dışı olanakları ve mutlu olabilecekleri meslek seçimleri yapmaları yönünde beklentiler taşıdığı görülmüştür. Ancak bazı aileler bu süreci yalnızca başarı ekseninde değil; içsel doyum, uygunluk ve bireysel mutluluk temelinde değerlendirmiştir. Ergenlerin geleceğe ve yetişkinliğe dair beklentileri hem kişilik özelliklerinin sürekliliği hem de değişim ve olgunlaşma arzusu etrafında şekillenmiştir. Katılımcıların bir kısmı gelecekte daha anlayışlı, duyarlı bireyler olmayı ve bağımsız yaşam sürmeyi hedeflediklerini dile getirmiştir. The purpose of this study is to identify the risk and protective factors perceived by both adolescents and their parents, and to explore adolescents' experiences in school experiences as well as their educational expectations. A qualitative research design was adopted in order to elicit clear, coherent, and flexible responses that would help interpret the behaviors and thoughts of adolescents and their parents. The study group consisted of 10 high school students (5 female, 5 male) and 10 parents (5 female, 5 male) from a high school located in Ankara, Türkiye. Data were collected through face-to-face interviews and analyzed using MAXQDA software. The findings of the study were categorized under seven main themes: (1) general life experience and coping with challenges, (2) individual risk factors, (3) environmental risk factors, (4) protective factors, (5) educational expectations, (6) future and adulthood-related expectations, and (7) parental perspectives. Most adolescents described their lives as “ordinary but fine,” yet reported that factors such as academic workload, time constraints, and exam-related stress negatively affected their life satisfaction. Some participants reported experiencing difficulties in peer relationships, inadequate school environments, and employing coping strategies such as withdrawal, seeking family support, or ignoring stressors. This indicates that individuals fluctuate between adaptive and avoidant coping tendencies. Prominent individual risk factors included high anxiety levels, emotional sensitivity, irritability, ambition, excessive compliance, and egocentric approach. Some of these traits have the potential to hinder adolescents’ psychological development, highlighting the need to support self-regulation skills and social awareness. Environmental risk factors emerged as social media, negative peer influence, school settings, and concerns about physical safety. The boundless nature of social media and the strong influence of peers may make adolescents more susceptible to external influences. In contrast, the most frequently emphasized protective factor was family support. Participants noted that democratic and supportive parenting, along with positive peer relationships, participation in physical and sports activities, and healthy role models, had a protective effect on psychological resilience. In terms of educational expectations, families were observed to expect high academic achievement, opportunities abroad, and career choices that would lead to their children's happiness. However, some families approached this process not solely from a success-oriented perspective but based on internal satisfaction, suitability, and individual well-being. Adolescents’ expectations for the future and adulthood were shaped by both a continuity of personality traits and a desire for change and maturation. Some participants expressed a goal of becoming more understanding and sensitive individuals in the future and living independent lives.