Sınır Sorununun Etik Açıdan Saydamlığı: Haberin Reklamdan Ayırt Edilmesi

Abstract

Türkiye’de reklam metinlerinin etik açıdan sorunlu olduklarında değerlendirildiği üç kurum bulunmaktadır: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu ve Reklam Özdenetim Kurulu. Bu üç kuruluşun da tabi olduğu kanun ve yönetmeliklerde “reklamların ayırt edilmesi” bağlamında reklam metinlerinin yayınlandıkları mecrada reklam metni olduğunun açıkça anlaşılması gerektiğine dair hükümler açıkça yer almaktadır (RTÜK Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik Madde 20; Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Madde 16; Reklam Özdenetim Kurulu Uluslararası Reklam Uygulama ve Esaslan Madde 20). Kitle iletişim araçlarında yer alan reklamlarda söz konusu yerleşik kural zaman zaman değişik şekillerde çiğnenmektedir. Yazılı basında (örtülü reklamlardan farklı olarak), içinde yer aldıkları mecrada reklam metni olduğunun açıkça anlaşılamadığı reklam metinlerinin yapısına bakıldığında bunların beş temel kategori altında incelenebileceği görülmektedir: Haber metni formatındaki tasarımı nedeniyle haber metninden ayırt edilemeyen reklam metinleri; sayfada yanında bulunduğu haber metninin içine tasarımı gereği sızan ve diğer metin(Ier)den ayırt edilemeyen reklam metinleri; sayfadaki haberi çerçeveleyen ve sayfa içinde haber metnindeki dilsel/görsel unsurlarla çerçevede reklamı yapılan ürüne çapa atılan reklam metinleri ve gazetenin eki olarak verilen ama gazete formatmda hazırlanmış olduğu için ilk bakışta reklam eki olduğu anlaşılamayan reklam metinleri. Yazılı basında haber formatı biçiminde veya bu haber metinlerinin içine değişik grafik tasarımlarla sızan ve yayınlandığı mecrada yer alma şekli ile haber metninden kolaylıkla ayırt edilemeyecek biçimde sunulan bu reklam metinleri etik açıdan önemli bir sorun barındırmaktadır. Bu çalışmada, reklamların ayırt edilmesiyle ilgili etik ilkeye bu beş kategori altında nasıl uyulmadığı, Örnekler üzerinden gösterilerek ilgili etik kuralın tartışmaya açılması hedeflenmektedir. According to the both international and national code of media ethics journalists should “distinguish news from advertising and shun hybrids that blurs the lines between the two”. The so called ethical rule in mass media sometimes is broken. When analysing the structure of advertisements in press as vary different from implicit ones, it can be observed that those advertisements which breaks the rule may be structured in five categories. The advertisement texts which cannot be differentiated from news because of the design of news format in page, the advertisement texts which are penetrated to the news next to turn and therefore cannot be differentiated from other news, the advertisement text which are framed as comprising the news or the advertisements which are anchored the advertising products by the news through verbal/visual elements; and the advertisement texts which cannot be grasped as advertising texts at place because of being supplement of the newspaper which have the same design with it. There is an important ethical problem in such advertisements which are either formatted as the news or penetrated in the news through various graphical designs. This study aims to discuss the ethical rule about distinguishing news from advertising by showing how this ethical rule is broken in press.